Οι Βυζαντινοί δεν είχαν Οικόσημα

Σημαία του αυτοκράτορα
Ανδρόνικου Β' Παλαιολόγου

ΗΜία μεγάλη παρεξήγηση που υπάρχει στην Εραλδική είναι τα «λεγόμενα» Βυζαντινά οικόσημα. Οι θυρεοί των γνωστών Βυζαντινών οίκων που εμφανίζονται συχνά πυκνά στο διαδίκτυο από λάτρεις της Εραλδικής. Εδώ σε αυτό το αρθράκι θα προσπαθήσουμε να παραθέσουμε κάποιες πηγές - μελέτες, γνωστών στον χώρο της Εραλδικής Ερευνητών, Ελλήνων και ξένων, που αποδεικνύουν ότι στο Βυζάντιο ΔΕΝ υπήρξε ποτέ Εραλδική, όπως αυτή ορίζεται σύμφωνα με τα δυτικά πρότυπα.

Είναι λοιπόν γεγονός, όπως θα διαπιστώσετε και από την ανάγνωση των πηγών, ότι στο Βυζάντιο δεν υπήρχε η Εραλδική όπως την συναντάμε στην Δύση. Δηλαδή ασπίδες με ατομικά σύμβολα, υποστηρικτές, λοφία κτλ. «Ίχνη» εραλδικής, κυρίως ως σύμβολα της αυτοκρατορίας, μπορούμε να βρούμε κυρίως μετά το 1260 και την δυναστεία των Παλαιολόγων καθώς οι συμμαχίες με δυτικούς βοήθησαν στο να υπάρξει μια «πολιτιστική» ανταλλαγή, όχι όμως τέτοια που να καταφέρνει να εισάγει στο Βυζάντιο την Εραλδική. Βασικό ατομικό χαρακτηριστικό στο Βυζάντιο ήταν το μονόγραμμα. Σπανιότερα δε κάποιο χαρακτηριστικό σύμβολο όπως η κεφαλή κάποιας προσωπικότητας.

Τα όσα τεκμήρια συναντάμε στον Ελλαδικό χώρο είναι πολύ μετά το Βυζάντιο και κυρίως από τις Λατινοκρατούμενες Κυκλάδες, τα Δωδεκάνησα των Ιωαννιτών ιπποτών και η Βενετική κυριαρχία (κυρίως στην Κρήτη, τα Επτάνησα και την Πελοπόννησο). Δευτερεύουσες συμβολές προκύπτουν από τη Γενοβέζικη παρουσία (κυρίως στο Βορειοανατολικό Αιγαίο), την Καθολική εκκλησία (που διασταυρώνει όλα τα προηγούμενα) και τέλος τη μικρή ομάδα των Φαναριωτών. Αυτά ξεκινάνε δειλά από τον 14ο αιώνα με κορύφωση τον 15ο με 16ο αιώνα. Σίγουρα όμως πολύ μετέπειτα από την Άλωση της Πόλης. 

Μία από τις αιτίες που οι Βυζαντινοί δεν υιοθέτησαν την Εραλδική θα μπορούσε να ήταν και ο διάχυτος αντιλατινισμός και αντιδυτικισμός που, ειδικότερα μετά την άλωση από τους Φράγκους, τονώνεται όλο και περισσότερο, ενδεδυμένος κυρίως το ένδυμα του αντικαθολικισμού. 

Οι διάφορες αναφορές και περιγραφές που υπάρχουν για θυρεούς κάποιων Βυζαντινών οίκων είναι από τον Ολλανδό Γενεαλόγο και Εραλδιστή Johannes Rietstap. Το πιο πιθανό είναι να είναι είτε απλές συνωνυμίες, είτε κλάδοι των γνωστών οίκων του Βυζαντίου που ζούσαν στην Δύση. Σίγουρα όμως δεν μπορούμε να πούμε ότι οι θυρεοί που αναφέρονται στο έργο του Rietstap «Armorial General» 1884 ήταν σε χρήση στο Βυζάντιο κατά τις περιόδους όπου και άνθισε η Εραλδική στην Δύση.

Γ. Ε. Τυπάλδος: «Είχων οι Βυζαντινοί Οικόσημα;» ΔΕΛΤΙΟΝ ΕΡΑΛΔΙΚΗΣ ΚΑΙ ΓΕΝΕΑΛΟΓΙΚΗΣ ΕΤΑΙΡΙΑΣ ΕΛΛΑΔΟΣ ΑΡΙΘΜΟΣ 6, Αθήναι, 1986 
Λεωνίδας Καλλιβρετάκης «Αρχείο Εραλδικών Μνημείων Ελλαδικού Χώρου»
D. Cernovodeanu: contributions à; l'étude de l'héraldique byzantine et post-byzantine, Jahrbuch der Österreichischen Byzantinik 32.2 (1982) 409-22
Robert Ousterhout: “Byzantium between East and West and the Origins of Heraldry”