Οι βασικές αρχές της Εραλδικής – Θυρεός

Ο Θυρεός του Μάρκου Σανούδου
Ιδρυτή του Δουκάτου της Νάξου.
1207–1579

Ο Θυρεός είναι το βασικό Εραλδικό σύμβολο. Είναι το βασικό μέρος του Οικόσημου και έχει συνήθως σχήμα ασπίδας. Το σχήμα της ασπίδας έχει χρησιμοποιηθεί γιατί οι ιππότες στα τουρνουά άλλα και στις πολεμικές επιχειρήσεις έφεραν στην ασπίδα τους τα προσωπικά τους αναγνωριστικά. Τα προσωπικά τους εραλδικά σύμβολα. Στην Εραλδική τίποτα δεν είναι τυχαίο. Όλα έχουν κάποιο νόημα, κάποιο συμβολισμό. Έτσι και στον θυρεό όλα έχουν κάποια συμβολική αξία. Τα χρώματα που έχουν επιλεγεί, ο τρόπος με τον οποίο είναι χωρισμένα τα μέρη του θυρεού, το μοτίβο των γραμμών που δημιουργεί το χώρισμα, τα σύμβολα και οι αναπαραστάσεις που έχουν επιλεγεί να εμφανίζονται στον θυρεό, στο σύνολο τους έχουν σκοπό να εκφράσουν την ταυτότητα του φορέα.

Το σχήμα της ασπίδας 

Το επικρατέστερο σχήμα της ασπίδας είναι το τριγωνικό. Προέρχεται από τις ολόσωμες ασπίδες των Νορμανδών ιπποτών γύρο στο 1000 μ.χ. Το τελικό σχήμα του τριγώνου ήρθε κατά το πρώτο τέταρτο του 13^ου αιώνα, την εποχή που έχουμε και την άνθηση της Εραλδικής άλλα και την άνθηση της Ιπποσύνης. Φυσικά στην πορεία μέσα στο χρόνο, ανάλογα με την εποχή, τον φορέα και ανάλογα με την εθνικότητα του φορέα  το σχήμα αυτό αλλάζει.

Μερικά βασικά σχήματα είναι: 

 Απο Αριστερά προς τα Δεξιά :

• Μεσαιωνικό Αγγλικό και Γαλλικό
• Νεότερο Γαλλικό
• Οβάλ
• Ρόμβος (για της κυρίες)
• Τετράγωνο
• Ιταλικό
• Ελβετικό
• Αγγλικό (της δυναστείας των Τουδόρ 16^ος αιώνας)
• Γερμανικό
• Πολωνέζικο
• Παραδοσιακό Ιβηρικής

Τα χρώματα

Τα βασικά χρώματα που χρησιμοποιούνται στην Εραλδική για την απεικόνιση ενός θυρεού ονομάζονται “βάμματα” και είναι χωρισμένα σε δύο κατηγορίες: Τα μέταλλα και τα χρώματα. Οι Αγγλικές ονομασίες τους δεν αντιστοιχούν στις ακριβής μεταφράσεις των χρωμάτων άλλα έχουν συγκεκριμένες ρίζες από Γαλλικές, λατινογενείς ή Αγγλοσαξονικές λέξεις. Αν και συναντάμε γενικότερα κάποιους συμβολισμούς στα χρώματα, αυτό καθιερώθηκε σε αρκετά μεταγενέστερες  εποχές. Αρχικά δεν υπήρχε κάποιος συγκεκριμένος συμβολισμός. 

Ο Θυρεός του Βαλδουίνου
της Βουλώνης.
Παράδειγμα εξαίρεσης στον
κανόνα των χρωμάτων.

Τα μέταλλα είναι:

• Το Χρυσό και απεικονίζεται με το Κίτρινο (Or)
• Το Ασήμι και απεικονίζεται με το Άσπρο (Argent)

Τα χρώματα είναι: 

• Το Μπλε (Azure)
• Το Κόκκινο (Gules)
• Το Μωβ (Purpure)
• Το Μαύρο (Sable)
• Το Πράσινο (Vert) 

Βασικός κανόνας της Εραλδικής είναι ότι στον χρωματισμό δεν τοποθετούμε μέταλλα πάνω από άλλο μέταλλο (Εκτός εξαιρέσεων όπως ο θυρεός του Βατικανού ή του Βαλδουίνου της Βουλώνης όταν έγινε βασιλιάς της Ιερουσαλήμ) ή χρώμα πάνω από χρώμα (Εκτός εξαιρέσεων όπου ο φορέας θέλει να προκαλέσει για συγκεκριμένους λόγους).

Τα βάμματα όταν απεικονίζονται σε μονόχρωμα σχέδια χρησιμοποιούμε διάφορα μοτίβα ασπρόμαυρων γραμμών όπως φαίνονται παρακάτω:

Δευτερεύοντα χρώματα είναι: 

Οι Γούνες - μηλωτές (Fur) όπου αν και μοτίβα τα κατατάσσουμε στα χρώματα του φόντου.

Θυρεός του Δουκάτου
της Βρετάνης (939–1532)
Γούνα Ερμίνας

• Γούνα Ερμίνας 
• Γούνα Σκίουρου

• Το Καστανέρυθρο - Μεταξύ Καφέ και Μόβ (Murrey) 
• Το Γκρενά – Το κόκκινο του αίματος (Sanguine) 
• Η Σκούρα όχρα (tenné) 
• Το Μπλε του πάγου (Bleu celeste) 
• To Χρώμα του δέρματος (Carnation) 
• To Σταχτί – Γκρί (cendrée) 
• Το Πορτοκαλί (orange) 

Χωρίσματα - διαμερίσματα

Το δεύτερο βασικό συστατικό ενός θυρεού είναι τα χωρίσματα – σχήματα που αναπαριστώνται πάνω στην ασπίδα από την μία άκρη μέχρι την άλλη και διαιρούν την ασπίδα σε τμήματα. Συνήθως αυτά τα σχήματα καταλαμβάνουν το 1/3 της ασπίδας. 

Τα βασικά σχήματα είναι:

Απο Αριστερά προς τα Δεξιά : 

• Σταυρός (Cross)
• Πάνω Λορίδα (Chief)
• Κάθετη Μεσαία λορίδα (Pale)
• Οριζόντια Μεσαία λορίδα (Fess)
• Διαγώνιος λορίδα (Bend)
• Διαγώνιος λορίδα με αντίθετη φορά(Bend Sinister)
• Σταυρός του Αγ. Ανδρέα (Saltire)
• Σιρίτι - Γωνία (Chevron)

Κάποια επιπλέον σχήμτα είναι:

 Απο Αριστερά προς τα Δεξιά : 

• Περιμετρική Λορίδα (Bordure)
• Πάνω Λορίδα (Pile)
• Ύψιλον (Pall)

Οι Γραμμές

Το επόμενο στοιχείο είναι οι γραμμές. Οι γραμμές αποτελούν ένα σημαντικό στοιχείο στην εραλδική καθώς ανάλογα με το μοτίβο τους υποδηλώνουν - συμβολίζουν και κάτι. Οι γραμμές συνήθως διαχωρίζουν τα τμήματα του θυρεού. Μπορεί να είναι οι γραμμές των χωρισμάτων ή μπορεί να είναι οι γραμμές διαίρεσης του θυρεού.

Οι βασικές γραμμές είναι:

 Απο Αριστερά προς τα Δεξιά : 

• Οδοντοτή (Indented)
• Βαθιά Οδοντοτή (Dancetté)
• Κυματιστή (Wavy) or Undée 
• Kοίλες Kαμπύλες (Engrailed )
• Kοίλες Kαμπύλες προς τα κάτω (Invected)
• Επάλξεις (Embattled )
• Εγκοπές (Raguly)
• Νεφελοειδής (Nebuly)
• Σφηνοειδής (Dovetailed )

Υπάρχουν αρκτετά ακόμα ήδη γραμμών που θα εξετάσουμε στην πορεία σε μελλοντικές αναρτήσεις.


Οι Αναπαραστάσεις

Τέλος έχουμε τις Αναπαραστάσεις. Οι αναπαραστάσεις είναι σύμβολα και τις χωρίζουμε σε δύο κατηγορίες. Τα Κοινά και Τα Σύμβολα. Τα Κοινά είναι γεωμετρικά σχήματα όπως ο ρόμβος, ο κύκλος και γενικότερα τα γεωμετρικά σχήματα. Τα σύμβολα είναι αναπαραστάσεις οποιουδήποτε αντικειμένου. Από την χλωρίδα και την πανίδα μέχρι εργαλεία, όπλα, οικοδομήματα κτλ. Το κάθε σύμβολο αντιπροσωπεύει για τον φορέα κάτι. Συμβολίζει και αναπαριστά μια έννοια, μια κατάσταση, ένα επάγγελμα, μια αρχή, μια επιλογή. Δεν υπάρχει περιορισμός στην απεικόνιση των συμβόλων.


Περιγραφή Θυρεού (blazon)
Είναι σημαντικό ότι στην εραλδική πρώτα περιγράφουμε με γραπτό και προφορικό λόγο έναν θυρεό. και έπειτα τον απεικονίζουμε - σχεδιάζουμε. Δηλαδή περιγράφουμε με συγκεκριμένες λέξεις και συντακτικό ένα θυρεό ή ένα οικόσημο, με τέτοιο τρόπο, όπου διαβάζοντας το ένας εραλδικός καλλιτέχνης να μπορεί να το απεικονίσει με ακρίβεια και χωρίς παρανοήσεις ή εικαστικά λάθη την συγκεκριμένη περιγραφή. Θα πρέπει δε η περιγραφή να είναι λακωνική άλλα ταυτόχρονα και περιγραφική! Η διαδικασία περιγραφής ονομάζεται στα αγγλικά blazon ενώ η διαδικασία απεικόνισης - σχεδιασμού emblazon.

• Πρώτα αναφερόμαστε στο χρώμα του φόντου. Εάν το φόντο είναι πολύπλοκο πρώτα το σχήμα και μετά τα χρώματα που ακολουθούν. 

• Ακολουθεί το χώρισμα, η διαίρεση της ασπίδας σε τμήματα και το χρώμα του χωρίσματος.  

• Στην συνέχεια περιγράφουμε τα σύμβολα που απεικονίζει. Πρώτα το αντικείμενο (ζώο, φυτό κτλ) ακολουθουν η στάση του και τυχόν άλλα αντικείμενα που μπορεί να φέρει το Σύμβολο και τέλος το χρώμα του.

Φυσικά αυτό ισχύει κυρίως στην Βρετανική και Γαλλική Εραλδική. Είναι δύσκολο να περιγράφεις στα Ελληνικά, ειδικά στην Δημοτική, ένα θυρεό με τον παραπάνω τρόπο. Δηλαδή να είναι σύντομος και περιεκτικός, λακωνικός άλλα και περιγραφικός, και να γίνει κατανοητός καθώς οι ορολογίες των στοιχείων έχουν όπως προαναφέραμε Γαλλικές, Αγγλοσαξονικές ή Λατινογενείς ρίζες. Παρόλα αυτά στον Ελληνικό χώρο, στο παρελθόν, έχουν γίνει αξιόλογες μεταφράσεις και προσαρμογές της Εραλδικής γλώσσας στα Ελληνικά, με μεγάλη επιτυχία. Μια τέτοια προσέγγιση είναι και το έργο "Εγχειρίδιον οικοσημολογίας" - Ευγενίου Ρίζου Ραγκαβή - Γ.Ε. Τιπάλδου του 1926. Αν και η γλώσσα ή οι λέξεις που χρησιμοποιείται στο βιβλίο, πλέον μπορεί να δυσκολέψει τον αναγνώστη, παρόλα αυτά πιστεύω ότι είναι η πληρέστερη και κοντινότερη "μετάφραση" - προσαρμογή για την Ελληνική.  

.  

Παρακάτω έχουμε ένα παραδείγμα περιγραφης στην Αγγλική άλλα και πώς θα το περιγράφαμε όσο πιο πιστά μπορούσαμε στα Ελληνικά.

Θυρεός οικογένειας
Μίντλετον

 Αγγλική Περιγραφή: Per pale Azure and Gules a Chevron Or cotised Argent between three Acorns slipped and leaved Or

Ελληνική Περιγραφή: Κατατέτμημένον Κυανούν Ερυθρούν, αμείβων κατεβιβασμένος Χρυσούν συνοδευόμενος απο αμείβωντες έναν κατά κορυφήν και έναν κατά βάση Αργυροί, τρείς βάλανοι με μίσχους και φύλλα 2 και 1 Χρυσούν.

Όπως λέει και ο τίτλος εδώ είδαμε μόνο τις βασικές αρχές, τους βασικούς κανόνες του διέπουν την Εραλδική στην δημιουργία ενός θυρεού. Τα παραπάνω βασικά στοιχεία αποτελούν τον σκελετό της Εραλδικής. Υπάρχουν παρά πολλές παραλλαγές και επιπλέον στοιχεία που δεν αναφέρθηκαν στην παρούσα ανάρτηση εσκεμμένα. Στην πορεία θα αναλύσουμε το κάθε στοιχείο ξεχωριστά αναζητώντας τόσο τον συμβολισμό του όσο και την ιστορία του.